Dernekler Kanunun 27 ve Dernekler Yönetmeliğinin 48.maddeleri gereği, kamu yararına çalışan dernekler ilgili bakanlıkların ve Maliye Bakanlığı’nın GÖRÜŞÜ alınarak İçişleri Bakanlığının TEKLİFİ ve Bakanlar Kurulu KARARI ile tespit edilir.

Bir derneğin kamu yararına çalışan dernek sayılabilmesi için en az 1 (BİR) yıldan beri faaliyette bulunması, derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek üzere giriştiği faaliyetlerin topluma yararlı sonuçlar verecek nitelikte ve ölçüde olması şarttır.

Kamu yararına çalışan dernekler en az 2 (iki) yılda bir denetlenecektir. Yapılan denetimler sonucunda düzenlenen raporlar üzerine, kamu yararına çalışan derneklerin organlarında görev alan üyeler veya ilgili personel, hapis cezası verilmesini gerektiren suçların işlendiğinin tespit edilmesi halinde, geçici bir tedbir olarak İçişleri Bakanlığınca görevden uzaklaştırılabilecektir. Bu karar halinde Vali, mahkemeden görevden uzaklaştırılanların yerine kayyum atamasını isteyebilecektir.

Kamu yararına çalıştıklarına karar verilen dernekler, denetimler sonucunda bu niteliklerini kaybettikleri tespit edilir ise haklarında alınan kamu yararına çalışan derneklerden sayılma kararı kaldırılabilir.

Kamu yararına çalışan derneklerin mallarına karşı suç işleyenler DEVLET MALINA KARŞI SUÇ İŞLEMİŞ GİBİ CEZALANDIRILIR.

KAMU YARARINA ÇALIŞAN DERNEK SAYILMA İÇİN ARANILAN ŞARTLAR

Dernekler Yönetmeliğinin 49.maddesinde bu şartlar şöyle sayılmıştır.

1. En az 1 yıldan beri faaliyette bulunulması
2. Son bir yıl içindeki 2015 yılı için belirlenen tutar olan 106.380,00 TL yi geçen alım ve satım işlemlerinin rekabet koşullarına uygun yapılması
3. Amacı ve gerçekleştirdiği faaliyetlerin, üyelerinin dışında yerel veya ulusal düzeyde toplumun ihtiyaç ve sorunlarına yönelik çözümler üretecek ve toplumsal gelişmeye katkı sağlayacak nitelikte olması,
4. Yıl içinde elde ettiği gelirin en az yarısının bu amaçla harcanması,
5. Sahip olduğu mal varlığının ve yıllık gelirinin tüzüğünde belirtilen amacı gerçekleştirecek düzeyde olması

Bu şartların var olup olmadığı İçişleri Bakanlığı dernek denetçileri tarafından düzenlenen rapor ile tespit ettirilebilir. Bu nitelikleri taşımadığı tespit edilen dernekler, kamu yararı kararı için, bu tespitin yapıldığı tarihten itibaren üç yıl geçmeden önce yeniden başvuramaz.

BAŞVURU YERİ ve BAŞVURU İÇİN İSTENEN BELGELER

Dernekler Yönetmeliğinin 50.maddesinde bu hususlar belirtilmiştir.

1. Kamuya yararlı dernek başvurusu derneğin bulunduğu yerin mülki idare amirliğine yani VALİLİĞE yapılacaktır.
2. Başvuru için istenen belgeler şunlardır.
   1. Derneğin kamu yararı yönünden; faaliyeti, yaptığı hizmetler ve gelecekte yapılması düşünülen işler hakkındaki raporu
   2. Derneğin taşınır ve taşınmaz mallarının listesi,
   3. Kamu yararına çalışan derneklerden sayılması için yönetim kurulunun aldığı karar örneği

BAŞVURUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Dernekler Yönetmeliği 51.madde gereği kamu yararına çalışan derneklerden sayılma istekleri VALİLİK görüşü ile birlikte 1 (BİR) ay içinde İçişleri Bakanlığına gönderilir. Valilik görüşünde derneğin amacının ve faaliyetlerinin topluma yararlı sonuçlar verecek nitelikte ve ölçüde olup olmadığı ve kamu yararına çalışan derneklerden sayılıp sayılamayacağı açıkça belirtilir.

İçişleri Bakanlığı kendisine ulaşan başvuru üzerine konuyu değerlendirir. İhtiyaç duyar ise ilgili bakanlıklardan ve Maliye Bakanlığından görüş alır. İçişleri Bakanlığı kamu yararına dernek sayılma başvurusuna ilişkin görüşü olumlu ise karar verilmesi için konuyu Bakanlar Kuruluna teklif eder. Bakanlar Kurulunun olumlu kararı ile dernek, kamu yararına çalışan derneklerden sayılır.

Kamu yararına çalışan derneklerden sayılmaya ilişkin karar Bakanlıkça ilgili valiliğe bildirilir ve valilik tarafından başvuru sahiplerine bilgi verilir. Başvurusu reddedilenler buna ilişkin gerekçe ile birlikte ilgili valiliğe bildirilir ve valilik tarafından başvuru sahiplerine bilgi verilir.

KAMU YARARINA ÇALIŞAN DERNEK STATÜSÜNÜN KAYBEDİLMESİ

Dernekler Yönetmeliğinin 52.maddesi gereği kamu yararına çalışan derneklerin, denetimler sonunda bu niteliklerini kaybettiği anlaşılırsa; Maliye Bakanlığının ve varsa ilgili bakanlıkların görüşü alınarak, Bakanlığın teklifi ve Bakanlar Kurulu kararıyla haklarında alınan kamu yararına çalışan derneklerden sayılma kararı iptal edilir. Sonuç, Bakanlıkça ilgili valiliğe bildirilir ve valilik tarafından da ilgili derneğe bilgi verilir.

KAMU YARARINA ÇALIŞAN DERNEK STATÜSÜNÜN SAĞLADIĞI İMKANLAR

1. Katma Değer Vergisi

25.10.1984 tarih ve 3065 sayılı Katma Değer Vergisi K. 17 nci maddesinin 1 ve 2  numaralı fıkraları kapsamına giren kültür ve eğitim faaliyetlerine (tiyatro, konser salonu, kütüphane, konferans salonu, spor tesisi) ilişkin teslim ve hizmetler ile sosyal amaç taşıyan (hastane, klinik, dispanser, prevantoryum, park, öğrenci yurdu, yetiştirme yurdu, fukara aşevi, düşkünler evi) teslim ve hizmetler için katma değer vergisi istisnasından yararlanabilirler.

2. Veraset ve İntikal Vergisi

 08.06.1959 tarih ve 7338 sayılı Veraset ve İntikal Vergisi Kanununun  üçüncü maddesinin (a) bendine göre, veraset ve intikal vergisi muafiyetinden (umumi menfaate hadim cemiyetler) faydalanırlar.

3. Harçlar

02.07.1964 tarih ve 492 sayılı Harçlar Kanununun 59 uncu maddesinin (b) bendine göre, iktisap edecekleri gayri menkullerin ve sair ayni hakların tescilleri ve şerhi gerektiren işlemleri ile derneğe ait tesislerin ve bu tesislerin sonradan iktisap edecekleri gayrimenkullerin ve sair ayni hakların tescilleri ve şerhi gerektiren işlemleri ve bunların terkinlerinde harç istisnasından yararlanırlar.

4. Emlak Vergisi

29.07.1970 tarih ve 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanununun 4 üncü maddesinin (e) ve 14.maddesinin ( c) fıkrasına göre, sahip oldukları bina ve araziler için (derneklere ait iktisadi işletmelere ait olmaları veya bu iktisadi işletmelere tahsis edilmesi hariç) emlak vergisi muafiyetinden yararlanırlar.

5. Damga Vergisi

1.7.1964 tarih ve 488 sayılı Damga Vergisi Kanununa bağlı (2) sayılı tablonun (V) . bölümünün 11 ve 17 nci bendine göre, her türlü işlemlerinde düzenlenen ve damga vergisi bu teşekküller tarafından ödenmesi gereken kağıtlarla ilgili olarak damga vergisi istisnasından faydalanırlar.

6. Gümrük Vergisi

4458 sayılı Gümrük Kanununun 167/7 Maddesine göre, Bakanlar Kurulunca 13/01/2000 tarihinde kararlaştırılan “Gümrük Vergilerinden Muafiyet ve İstisna Tanınacak Haller Hakkında Karar”a göre, kamu yararına çalışan dernekler tarafından, ticari gaye güdülmemek ve kuruluş amaçları doğrultusunda kullanılmak üzere ithal edilen ve adı geçen kararda sayılan eşya, (eğitim bilim kültürel amaçlı alet edevat cihazlar,  tıbbi teşhis ve araştırma yapılmasına mahsusu alet ve cihazlar, kimyasal maddeler, insan kaynaklı tedavi edici maddeler ve ayılma belirteçleri, ilaç özelliği olan ürünlerin kalite kontrol amacına yönelik cihazlar)  rekabetin bozulmaması veya su-i istimallere yol açılmaması şartları ile gümrük vergilerinden muaftırlar.  

7. Gelir Vergisi Hesaplanmasında Bağış ve Yardım İndirimi

Gelir Vergisi Kanununun 89/4. maddesine göre, gerçek kişilerce bu derneklere yapılan bağışların  (Nakdi-Ayni) beyan edilen gelirin % 5’ine kadar olan kısmı, (kalkınmada öncelikli yörelerde ise % 10’u) beyannamede indirim konusu yapılabilir.

Bağış ve yardımların ayni olmaları halinde, bağış ve yardımın konusunu oluşturan mal ve hakkın maliyet bedeli veya kayıtlı değeri bu değer mevcut değil ise VUK hükümlerine göre takdir komisyonlarınca tespit edilecek değeri esas alınır.

8. Kurum Kazancı İstisnası

Kurumlar Vergisi Kanunu 5/ı bendine göre, Kamuya yararlı derneklerce rehabilitasyon merkezlerinin işletilmesinden elde edilen kazançlar 5 yıl süre ile Kurumla Vergisinden istisnadır.

9. Gelir Vergisi Stopajında Ayrıcalık

Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinde, kamu menfaatlerine yararlı derneklere ödenen, her nevi tahvil ve hazine bonosu faizleri, mevduat faizleri, faizsiz kredi verenlere ödenen kar payları, kar zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları ile repo gelirleri üzerinden, sorumlularca bu madde gereğince tevkifat yapılmaması öngörülmüştür. Ancak Gelir Vergisi Kanununun geçici 67 nci maddesinde, elde edilenlerin niteliğine bakılmaksızın söz konusu gelirler % 15 oranında tevkifata tabi tutulduğundan kamu yararına çalışan derneklere ödenen söz konusu ödemelerden de % 15 gelir vergisi tevkifatı yapılacaktır. Sonuç olarak geçici 67 nci madde yürürlükte olduğu sürece 94 üncü madde hükmü uygulanmayacaktır. (31.12.2015 tarihinde geçici 67 madde yürürlükten kalkacak, bu tarih ten sonra birinci paragraftaki tevkifatın yapılmaması durumu geçerli olacaktır.  94  madde işlemeye başlayacaktır.)

10. Kurumlar Vergisi Hesaplanmasında Bağış ve Yardım İndirimi

Kurumlar Vergisi Kanununun 10.maddesinin 1/c bendine göre Kurumlar vergisi Mükelleflerince kamu yararına çalışan derneklere yapılan bağışların o yıla ait kurum kazancının % 5’ine kadar olan kısmı gider yazılabilir.

11. Kurumlar Vergisi Hesaplanmasında Kültür Varlıkları İçin Yapılan Harcamaların İndirimi

Kurumlar Vergisi Kanununun 10.maddesinin  (d) bendine göre de bu derneklerce yapılan,

-Kültür ve sanat faaliyetlerine ilişkin ticarî olmayan ulusal veya uluslararası organizasyonların gerçekleştirilmesine,

-Ülkemizin uygarlık birikiminin kültürü, sanatı, tarihi, edebiyatı, mimarîsi ve somut olmayan kültürel mirası ile ilgili veya ülke tanıtımına yönelik kitap, katalog, broşür, film, kaset, CD ve DVD gibi manyetik, elektronik ve bilişim teknolojisi yoluyla üretilenler de dahil olmak üzere görsel, işitsel veya basılı materyallerin hazırlanması, bunlarla ilgili derleme ve araştırmaların yayınlanması, yurt içinde ve yurt dışında dağıtımı ve tanıtımının sağlanmasına,

- Yazma ve nadir eserlerin korunması ve elektronik ortama aktarılması ile bu eserlerin Kültür ve Turizm Bakanlığı koleksiyonuna kazandırılmasına,

-21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamındaki taşınmaz kültür varlıklarının bakımı, onarımı, yaşatılması, röleve, restorasyon, restitüsyon projeleri yapılması ve nakil işlerine,

-Kurtarma kazıları, bilimsel kazı çalışmaları ve yüzey araştırmalarına,

- Yurt dışındaki taşınmaz Türk kültür varlıklarının yerinde korunması veya ülkemize ait kültür varlıklarının Türkiye'ye getirilmesi çalışmalarına,

- Kültür envanterinin oluşturulması çalışmalarına,

-Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamındaki taşınır kültür varlıkları ile güzel sanatlar, çağdaş ve geleneksel el sanatları alanlarındaki ürün ve eserlerin Kültür ve Turizm Bakanlığı koleksiyonuna kazandırılması ve güvenliklerinin sağlanmasına,

-Somut olmayan kültürel miras, güzel sanatlar, sinema, çağdaş ve geleneksel el sanatları alanlarındaki üretim ve faaliyetler ile bu alanlarda araştırma, eğitim veya uygulama merkezleri, atölye, stüdyo ve film platosu kurulması, bakım ve onarımı, her türlü araç ve teçhizatının tedariki ile film yapımına,

-Kütüphane, müze, sanat galerisi ve kültür merkezi ile sinema, tiyatro, opera, bale ve konser gibi kültür ve sanat faaliyetlerinin sergilendiği tesislerin yapımı, onarımı veya modernizasyon çalışmalarına,

ilişkin harcamalar ile makbuz karşılığı yapılan bağış ve yardımların % 100'ü. Kurumlar vergisinin tespitinde, kurumlar vergisi beyannamesi üzerinde ayrıca gösterilmek şartıyla kurum kazancından indirilir.

Kamu yararına çalışan derneklere yapılan söz konusu bağışların nakden yapılmaması halinde bağışlanan veya yardımın konusunu oluşturan mal veya hakkın maliyet bedeli veya kayıtlı değeri, bu değer mevcut değilse Vergi Usul Kanununa göre takdir komisyonunca tespit edilecek değeri esas alınır.

12. Özel Öğretim Kurumlarına Yapılacak Mali Yardım

 625 sayılı Kanununun 42. maddesine göre, kamu yararına çalışacak dernekler tarafından, ticaret gayesi gözetilmeksizin kurulmuş bulunan özel öğretim kurumlarına Devletçe mali yardımda bulunulabileceği ve bu amaçla Milli Eğitim Bakanlığı bütçesinde “Özel Öğretim Kurumlarına Yardım” adı altında bir fasıl açılacağı hüküm altına alınmıştır.

Kamu yararına çalışacak dernekler tarafından ticaret gayesi gözetilmeksizin kurulmuş bulunan özel öğretim kurumlarına, Milli Eğitim Bakanlığı bütçesinde yer alan ödenekten yapılabilecek mali yardımın esas, şekil ve şartlarını ilişkin düzenlemeler Özel Öğretim Kurumlarına Yapılacak Mali Yardım Yönetmeliğinde yer almaktadır. (10.05.1985 tarih ve 18750 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.)

13. Yardım Toplama İzni Alınmaması

Kamuya yararlı dernekler 2860 sayılı Yardım toplama kanunu 6. maddesine göre Bakanlar Kurulunca belirlenen ve ilan edilen Bakanlar kurulu kararı ile vergi muafiyeti almış kamu yararına çalışan vakıflar izin almadan yardım toplayabilmektedirler.

14. Hazine Arazilerinin Satışında Öncelik

Kamuya yararlı dernekler 2886 sayılı Devlet ihale kanunu nun 72.maddesine göre kuruluş gayelerine uygun olarak kullanılmak üzere, Hazinenin özel mülkiyetinde kayıtlı bulunan ve kamu hizmetlerine tahsisli olmayan taşınmaz malları, satış tarihindeki alım satım rayici nazara alınarak kıymet takdiri suretiyle satış komisyonunca öncelikli olarak bu derneklere satılabilir. Bu yolla edinilen taşınmazlar veriliş maksadı dışında kullanılamaz. Bu taşınmazlar Beş yıl içinde kuruluş gayesine uygun olarak kullanılmadığı takdirde, taşınmaz mal, satış bedeli üzerinden Hazinece geri alınır.

15. Hazine Arazilerinin Alımında Kolaylık

748 sayılı Emvali Milliye ve Metrukeden veya Mazbut Vakıflardan bazı Müessesat ile Belediyelere Satılabilecek Arazi Ve Arsalar Hakkında kanunun 1. maddesi uyarınca, milli emlak yada vakıflardan uygun görülecek arazi ve arsalar Bakanlar Kurulu kararı ile kamuya yararlı derneklere satılabilir.

16. Resmi Plaka Kullanabilme İmkanı

237 sayılı Taşıt kanunun 1/d. maddesine göre başbakanlıkça lüzumlu görülmesi halinde kullanılacak taşıtlara resmi(siyah) plaka verilebilir.

17. Vakıf Hayrat Taşınmazlarının Tahsisi

04.06.1998 tarih ve 23362 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Vakıf Hayrat Taşınmazların Tahsisi Hakkındaki Yönetmeliğin 7. maddesine göre vakıf hayrat taşınmazlarının tahsis edilebileceği müesseselerden biride Kamuya Yararlı Derneklerdir.

18. Kültür ve Tabiat Varlıklarının Derneğin Korunmasına Bırakılması

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 14. maddesine göre korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının intifa hakları, belirli sürelerle kamu hizmetinde kullanılmak üzere, Kültür ve Turizm Bakanlığının izniyle Kamuya yararlı derneklere bırakılabilir.

19. Gıda Bankacılığı Faaliyetinde Bulunarak Bağış ve Yardım Toplama İmkanı

Gelir Vergisi Kanununun 40’ıncı maddesine 5035 sayılı Kanun’la eklenen 10. bendindeki; “Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara, Maliye Bakanlığı’nca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde bağışlanan gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin maliyet bedeli gelir vergisi matrahının hesaplanması sırasında hasılattan indirilmesi veya yıllık gelir vergisi beyannamesi üzerinde indirim konusu yapılmasına izin verilmiştir.

20. Tacir Sayılmama

Türk Ticaret Kanununun 16. maddesine göre, kamuya yararlı dernekler bir ticari işletmeyi işletmeleri halinde, kendileri tacir sayılmaz.

21. Belediye Gelirleri Kanunu Açısından

2464 sayılı belediye gelirleri kanunun 19 maddesi gereğince kamuya yararlı derneklerin yardım amaçlı olarak düzenleyecekleri etkinlik ve eğlenceler “eğlence vergisinden” muaftır.

22. Özel Öğretim Kurumlarına Destek

573 sayılı Özel Eğitim hakkında kanun hükmünde kararnamenin 23. maddesi uyarınca Milli Eğitim Bakanlığı 625 sayılı Özel Öğretim kurumları kanununa göre açılmış ve hisselerinin tümü kamu yararına çalışan derneklere ait özel eğitim okul ve kurumlarının hizmetlerinin niteliğini yükseltmek ve öğrencilere maliyeti düşürmek amacıyla, bu okul ve kurumlara eğitim ve öğretim hizmetleri sınıfında personel ile sair konularda destek sağlayabilmektedir.

KAMU YARARINA ÇALIŞAN DERNEK STATÜSÜNÜN GETİRDİĞİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ

1. İçişleri Bakanlığının Denetimi

“Kamuya yararlı” statüsü almış olan dernekler, devlet kuruluşu niteliğinde sayılmaktadır. Bu derneklerin organlarında görev alan üyeler veya ilgili personel ağır hapis veya ağır para cezası verilmesini gerektiren suçların işlendiğinin tespit edilmesi halinde iç işleri bakanlığınca görevden uzaklaştırılabilir. (Dernekler Kanunu Madde 27). Kamuya yararlı dernekler, kamu vicdanında, tarafsız hizmet veren dernekler olarak yer etmiştir.

2. Dernek Mallarının Devlet Malı Sayılması

Dernekler Kanunu Madde 27’ ye göre Kamu yararına çalışan derneklerin mallarına karşı suç işleyenler devlet malına karşı suç işlemiş gibi cezalandırılır.

3. İki Yılda Bir Periyodik Olarak Denetlenmeleri

Dernekler Kanunu Madde 27’ ye göre ”Kamu yararına çalışan dernekler en az 2 yılda bir denetlenirler.” Hükmü de denetimin bu tür derneklerde geciktirilmeden belli bir sürede yapılmasını yasa şart koşarak faaliyetlerin suiistimal edilmesini engellemek istemiştir. Diğer derneklerde böyle bir hüküm yoktur.

4. Rekabet Şartlarına Uymalarında Alım Satım Haddi

Kamuya yararlı dernekler her yıl belirlenen asgari tutarı geçen alım ve satımlarında rekabet koşullarına göre uygun ihale yaparak bu alım ve satımı gerçekleştirmeleri gerekmektedir. Söz konusu asgari tutar 01.02.2015 – 31.01.2016 tarihleri arasında 1.539.538,00 TL’dir.

5. Gelirlerinin Belli Bir Kısmının Amaca Harcanması Şartı

Yıl içinde elde ettiği gelirlerinin en az %50 sinin dernek amaçlarına yönelik olarak harcanması gerekmektedir. (Ancak bu konuda Maliye Bakanlığı ile Dernekler Yönetmeliği arasında tenakuz vardır. Kamuya yararlı dernek statüsünün kazandıktan sonra da bu oranın devam ettirilebilmesi konusunda, Maliye Bakanlığının uygulamasını 20.07.2007 tarih 64761 sayılı muktezalarında bu oranın 3/2 olarak şart koşmuştur.)

6. Yöneticilerin Mal Bildiriminde Bulunma Zorunluluğu

Diğer derneklerde olmamasına rağmen; 19.04.1990 tarih 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanununun 8 maddesine göre kamuya yararlı derneklerin görevi devam eden, genel yönetim ve merkez denetim kurulu üyeleri ile şube yönetim kurulu başkanlarının, (0) ve (5) ile biten yılların en geç şubat ayı sonuna kadar mal bildirimlerini yenilemeleri zorunluluğu getirilmiştir. Göreve yeni seçilenlerin ise bu tarihi izleyen (1) ay içine mal bildiriminde bulunmalar gerekmektedir.

 Av. Kerim ALTINTAŞ